Plannen voor een reusachtige nieuwe plasticfabriek in Antwerpen richten de aandacht op de groeiende import van bijproducten uit frackingvelden in de VS door meerdere Europese landen, en dat terwijl de Europese Unie vergaande maatregelen wil invoeren om de hoeveelheid plasticafval terug te dringen en de klimaatverandering te bestrijden.
De export van petrochemische bijproducten uit de VS naar Europa valt samen met een stijgende wereldwijde vraag naar plastic, die de Europese doelstellingen voor het terugdringen van plasticafval en de CO2-uitstoot verder kan ondermijnen.
Door de uitgebreide toepassing van ‘hydraulisch fractureren’, oftewel fracking, wordt er in de VS naast aardolie en -gas ook veel ethaan gewonnen, een belangrijk ingrediënt voor diverse soorten plastic. De ruime beschikbaarheid van het gas heeft al tot een sterke uitbreiding van de plasticproductie in Texas, Louisiana, en het westen van Pennsylvania geleid. Volgens de brancheorganisatie American Chemistry Council zijn in de VS sinds 2010 bijna 350 frackingvelden met een totale waarde van ruim tweehonderd miljard dollar gepland of voltooid.
Lees ook: Thuis minder plastic gebruiken? zo doe je dat!
Maar de hoeveelheid ethaangas dat bij deze projecten uit de aarde opwelt, is veel groter dan die fabrieken kunnen verwerken, dus verkopen frackingbedrijven steeds meer ethaan tegen afbraakprijzen aan andere landen. In 2016 begon een vloot van reusachtige, speciaal voor dit doel gebouwde schepen het gas over de Atlantische Oceaan naar plasticfabrikanten in België, Groot-Brittannië, Noorwegen en Zweden te verschepen.
Het gas wordt in zogenaamde ‘stoomkrakers’ verwerkt, waar de bindingen tussen de ethaanmoleculen onder grote druk en bij temperaturen van tot wel 875 graden Celsius worden verbroken, zodat het gas etheen (ethyleen) ontstaat. Met behulp van nog meer druk en een katalysator wordt dat etheen omgezet in polyethyleen, een veelgebruikt plastic.
Omdat er bij het stoomkraken enorm veel energie wordt gebruikt, is de CO2-uitstoot van dit industriële proces aanzienlijk. Dat betekent dat de uitbreiding van de plasticfabricage negatieve gevolgen heeft voor het klimaat, natuurlijk nog afgezien van de bijdrage aan de enorme hoeveelheid plastic die landschappen, waterwegen en wereldzeeën vervuilt.
Uit een rapport van onder andere de onderzoeks- en milieugroep CIEL (Center for International Environmental Law) blijkt dat de CO2-uitstoot als gevolg van het stoomkraken van ethaan en nafta wereldwijd even groot is als de uitstoot van 52 kolencentrales, en dat die voetafdruk door de aanhoudende expansie van de plasticindustrie in 2030 kan toenemen naar het equivalent van 69 kolencentrales.
“Het slaat helemaal nergens op om te investeren in nieuwe, op fossiele brandstoffen gebaseerde raffinaderijen en zo nog meer plastic te produceren, in een tijd waarin we te maken hebben met de opwarming van de aarde en een wereldwijde plastic-crisis,” zegt Andy Gheorghiu, een in Duitsland wonende activist die campagne voert tegen de fabriek in Antwerpen. “Het is zelfs zo dat beide fenomenen onderdeel zijn van één grote crisis.”
Protest in Antwerpen
De multinational INEOS, een petrochemisch bedrijf dat het ethaan uit de frackingvelden in de VS naar Europa verscheept, is van plan een reusachtige nieuwe stoomkraker in Antwerpen te bouwen. Volgens analisten van de bedrijfstak zal de ethaanimport uit de VS door de bouw van de fabriek worden verdubbeld.
Het is ook de eerste keer sinds de jaren negentig dat er in Europa een nieuwe stoomkraker wordt gebouwd. Het plan stuit op verzet van milieugroepen die zich zorgen maken over de alomtegenwoordige rol van plastic in het dagelijks leven en de wereldeconomie.
Lees ook: Nieuw onderzoek: hoe schadelijk is plastic voor onze gezondheid?
Belgische functionarissen verwelkomen het bijna drie miljard euro kostende project, dat Antwerpens positie als de op één na belangrijkste petrochemische haven in de wereld (na Houston in Texas) zou versterken. Maar milieugroepen zijn veel minder enthousiast, en in oktober 2020 werd het terrein voor de beoogde fabriek door klimaatactivisten bezet. In november werd het kappen van bomen op de locatie per kort geding uitgesteld totdat alle bezwaren tegen het project zijn behandeld, een proces dat een jaar kan duren.
Antwerpen is nu al een belangrijk centrum voor de plasticindustrie, en de oevers van de rivier de Schelde liggen bezaaid met kraaltjes van ruw plastic ter grootte van linzen, die ‘nurdles’ worden genoemd. Volgens een schatting zijn alleen al in 2018 in dit gebied tweeënhalve ton aan kraaltjes (vele miljarden stuks) onbedoeld in het milieu terechtgekomen. Nurdles zijn zeer gevaarlijk voor het zeeleven. “Ze lijken op visseneitjes,” en vogels en vissen kunnen ze opeten en eraan sterven, omdat ze geen ander voedsel meer eten, zegt Tatiana Luján, advocate bij ClientEarth, een milieugroep die bij de campagne tegen het project is betrokken.
In de fabriek van INEOS zouden overigens geen ‘nurdles’ worden geproduceerd, maar wel het etheen waarvan ze worden gemaakt. Het bedrijf wijst erop dat de nieuwe fabriek oudere, minder efficiënte stoomkrakers vervangt en dat de bouw ervan waarschijnlijk niet zal leiden tot een verhoging van de totale plasticproductie in Europa. De verbeterde efficiency betekent dat de voetafdruk van deze stoomkraker nog maar de helft is van die van de oude krakers, aldus INEOS-woordvoerder Tom Crotty.
Technici inspecteren in 2013 pijpleidingen op de reusachtige ethaanraffinaderij van INEOS in het Schotse Grangemouth.
De ethaanfabriek van Grangemouth is een van de vele bedrijven die profiteren van goedkoop ethaan uit de VS, dat als bijproduct uit frackingvelden wordt verkocht.
Petrochemische expansie
Maar de bouw van de nieuwe fabriek wil nog niet zeggen dat de oude krakers zullen worden ontmanteld, zeggen tegenstanders. En ook als dat wél gebeurt, zal de nieuwe fabriek een stroom van etheen produceren waarmee tot ver in de toekomst nieuw plastic kan worden gemaakt – net nu Europa probeert juist minder van het spul te gebruiken.
Want in juli zal de Europese Unie ingrijpende maatregelen invoeren om het verbruik van wegwerpplastic terug te dringen. Wegwerpspullen als bestek, bordjes, bekertjes en roerspaantjes zullen worden verboden en doppen zullen voortaan aan de flesjes vastzitten, zodat ze gezamenlijk weggegooid worden. De maatregelen sluiten aan op de doelstelling om de komende jaren ook het inzamelen van plastic flesjes op te voeren en op de verplichting dat alle flesjes in 2025 voor een kwart uit gerecycled materiaal bestaan.
De Europese kruistocht tegen plasticafval is de meest ambitieuze in de wereld, zegt Tim Grabiel, hoofdadvocaat bij de milieugroep Environmental Investigation Agency. Het bouwen van nieuwe productiecapaciteit “staat volledig haaks op” deze maatregelen en op ambitieuze plannen van Europa om de CO2-uitstoot te verminderen.
Lees ook: Drachtige walvis stierf met 22 kilo plastic in maag
In een reactie zegt de brancheorganisatie PlasticsEurope dat recycling de oplossing is, niet het verlagen van de plasticproductie. Alternatieve materialen brengen hun eigen milieukosten met zich mee, aldus de organisatie.
Ondanks de zorgen over het vele plasticafval zal de wereldwijde vraag naar het veelzijdige materiaal waarschijnlijk blijven groeien, denken analisten van de sector. De toepassing van plastics in auto’s, vliegtuigen, huishoudelijke apparaten, bouwmaterialen, kleding en elektronica betekent dat de plastic-consumptie doorgaans gelijke tred houdt met de groei van de wereldeconomie en van de middenklasse in ontwikkelingslanden.
Met het ethaan uit de VS wordt momenteel tien procent van de Europese etheenproductie verzorgd, en dat percentage zou door de bouw van de kraker in Antwerpen tot bijna twintig procent toenemen, zegt Patrick Kirby, analist van Wood Mackenzie, een adviesbureau op het gebied van energie en chemie.
De nieuwe aanvoer betekent dat “de expansie in de VS naar Europa wordt overgebracht,” zegt Steven Feit, advocaat bij CIEL.
Noodlijdende frackingsector
De verkoop van ethaan in de VS en de export ervan naar het buitenland heeft Amerikaanse frackingbedrijven de broodnodige inkomsten opgeleverd, want veel van deze bedrijven kampen met grote schulden en historisch lage aardolie- en aardgasprijzen.
Europa is niet de enige plek waar het Amerikaanse ethaan de plasticproductie aanzwengelt. Volgens ICIS, een onderzoekbureau op het gebied van energie en chemie, is de export van ethaan vanuit de VS de laatste jaren met maar liefst 585 procent gestegen, van 800.000 ton in 2014 naar meer dan 5,5 miljoen ton in 2020. Canada is de grootste afnemer, gevolgd door India, Europa en China, aldus gegevens van ICIS.
Grote energiemaatschappijen als ExxonMobil en Saudi Aramco zien plastic als een groeiproduct in een toekomst waarin de productie van aardolie en -gas blijvend zal teruglopen als gevolg van de bouw van elektrische voertuigen en zorgen over de klimaatverandering. Het World Economic Forum voorspelde in 2016 dat de plasticproductie de komende twintig jaar zal verdubbelen. En het Internationaal Energie-Agentschap (IEA) verwacht dat de komende dertig jaar de helft van de toegenomen vraag naar aardolie afkomstig zal zijn van de petrochemische industrie, waaronder de plasticsector.
“Plastic is het Plan B van de oliemaatschappijen,” zegt Luján.
Begin vorig jaar leidde de wereldwijde expansie van de plasticindustrie tot een overproductie van ruwe plastics en zijn chemische bouwstenen. Aanvankelijk leek het er nog op dat de economische teruggang als gevolg van de coronavirus-pandemie die overproductie nog zou verergeren; de vrees daarvoor kan een rol hebben gespeeld bij de beslissing van INEOS om de bouw van een andere fabriek, die naast de nieuwe stoomkraker in Antwerpen is gepland om propyleen (een ander ingrediënt van plastic) te gaan produceren, voorlopig uit te stellen.
Maar nu blijkt dat de pandemie helemaal niet zo’n rampzalige invloed op de plasticproductie heeft gehad als de fabrikanten vreesden. Het pandemiejaar 2020 heeft tot grote veranderingen in consumptiepatronen geleid: de populariteit van bestelde maaltijden en de groei van het online-winkelen heeft tot een veel grotere vraag naar verpakkingsmaterialen geleid, terwijl ook de productie van mondkapjes en andere beschermende kleding enorm toenam. Dollars en euro’s die ooit misschien aan reizen of uitgaan werden besteed, gingen nu naar de aanschaf van nieuwe laptops, spelcomputers, hometrainers en huishoudelijke apparaten, die allemaal veel plastic bevatten.
“De vraag heeft zeer goed standgehouden,” zegt Will Beacham, adjunct-hoofdredacteur van de branchepublicatie ICIS Chemical Business. “Het ziet ernaar uit dat de overproductie toch niet zo ernstig is als werd gevreesd.”
Maar critici menen dat de gebruikelijke marktdynamiek in het geval van plastic vaak wordt omgedraaid. “Wat we keer op keer zien, is dat plastic een materiaal is waarbij het aanbod de vraag bepaalt, in plaats van andersom,” zegt Feit.
Allereerst heeft de nieuwe overvloed aan ethaan volgens hem de productie van meer plastic aangezwengeld. Vervolgens verwerken bedrijven dat goedkope materiaal in hun producten, waarbij de consument vaak weinig heeft in te brengen in de samenstelling of verpakking ervan.
“Uiteindelijk komt het neer op de vraag hoeveel plastic we produceren. En momenteel is dat te veel.”
Beth Gardiner schreef het boek Choked: Life and Breath in the Age of Air Pollution.
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com
